John, overloper van ideeën,
Voor onze vaste lezers: meestal zit er niet meer dan een minuut tussen een klassiek verzoek van mijn kant (‘John, eh, ja, waar gaan we het over hebben in de mailwisseling??’) en een rapido opgesteld antwoord van jouw kant. Jouw hersenspons borrelt volgens mij altijd: een observatie, een onrecht, iets van schoonheid, iets om te doordenken, iets om nog te doen….Eén keer vertelde ik jou dat ik een ‘writers blockje’ had. De glimlach om je lippen was veelzeggend en deed denken aan hoe mijn dochters minzaam naar mij kijken als ik probeer een Snapchat (dat heet een ‘Snap’ papa!) te posten: een arme, onwetende man die struikelt over iets moker-simpels. Het is me inmiddels duidelijk hoe ons beider teksten heel anders tot stand komen. Ik ben een woordenwikker en zinnenweger, een trage schrijver die daarna nauwelijks meer poetst aan een eerste versie. Jij stuurt daarentegen standaard binnen 24 tot 48 uur na ‘het startschot’ een stuk naar mij toe, dat je gemiddeld tweemaal op accenten aanpast, nog voordat ik mijn bijdrage heb afgerond. Heel grappig en ook tekenend over hoe verschillend zelfs gelijkgestemde zielen kunnen zijn.
Jouw voorstel was om nog eens in te zoomen op hoe cliënten zelf hun aandoening beleven. Is er een veranderende visie hoe zij, hun naasten en de samenleving daarmee omgaan?
Ik permiteer me een kleine maatschappelijke overschouwing om dan een parallel met ons werk te leggen en weer terug te keren naar de wereld om ons heen.
Iedereen voelt dat dit decennium schudt van de behoefte aan erkenning van de eigen groep, de eigen identiteit en het respecteren van de grenzen die daarbij horen. #Metoo, de LHBTIQ-beweging, alle onrust over de vaccinatie-polarisatie. Veel verbeten meningen, ik schrik er soms van. Als in een samenleving de merendeels goedbedoelende mensen in hun eigen standpunten verharden lijkt het me belangrijk om daar even bij stil te staan. Want het verlies van verbinding met elkaar, dat mag na twaalf mailwisselingen wel duidelijk zijn, is voor ons zoiets als een kind dat beknopt wordt in de fantasie: een hoogst kwalijke zaak. Volgens mij is het volgende aan de hand in dit tijdsbeeld. Je wordt overladen met informatie. Als je overtuigd bent van je oprechte kijk op de wereld, als je geen kwaad in de zin hebt, als je trots bent op je mensbeeld en in de nuance van je meningen, welke psychologische tegenkracht is eigenlijk dan nog in staat om af en toe een standpunt bij te schaven? Al die informatie, vervormd door de zeef van zelf-overtuiging drukt de urgentie weg om echt te durven wisselen van het perspectief, en de voorliggende kwestie daadwerkelijk door de ogen van de ander te bekijken.
Empathie opbrengen, dat is wat anders, dat begint en eindigt bij jezelf. Je staat open voor de emotie van de ander naar jou toe, maar die roept vervolgens een heel eigen, particulier gevoel op in het hoofd. Dat is belangrijk in de hulpverlening, maar het is niet de perspectiefwisseling die noodzakelijk is om naast de emotie ook het redeneren en de mening-vorming van de ander te kunnen begrijpen. Voor die perspectiefwisseling is iets anders nodig dan mijn goede bedoelingen of begrip. De ander moet centraal staan, maar niet bekeken door mijn bril. Ik moet achter de ogen van de ander kruipen en aldaar mijn oor te luisteren leggen naar diens gedachten. Van empathisch begrip dat begint bij je eigen binnenwereld, naar begrip dat zijn startpunt vindt bij de ander.
Zie daar de brug naar onze cliënten. Ik kan wel hopen dat ik een heroïsch herstelgerichte psychiater ben, maar soms voel ik de verbinding plots wegglijden in een gesprek. Dan zit ik waarschijnlijk toch te veel vanuit mijn kader en mijn professionele achtergrond te luisteren. ‘Mind you’, soms is daar niks mee. Soms kan het ook niet anders, bij een vette crisis bijvoorbeeld. Maar dat ik me er dan ook van bewust ben vind ik altijd belangrijk. Want overcompenseren met nog meer begrip duwt de hulpverlener onbedoeld alleen maar verder weg van de cliënt.
Wat ik zie als een verandering in het omgaan met een aandoening door cliënten en hun naasten? Zij emanciperen meer en meer, parallel aan deze tijdsgeest, naar de verwachting dat begrip veel meer veronderstelt dan een met empathie ingekleed eenrichtingsverkeer. Begrip omhelst dat de zorgprofessional ook inzicht toont in het denk- en belevingsperspectief van de cliënt. Ik juich dat alleen maar toe. Wel vraagt het iedere keer weer om scherp te zijn op dat startpunt bij ander en die perspectief-wisseling: een keuze voor een bepaalde behandeling dus niet monomaan bezien vanuit een dik dossier aan sturende voorgeschiedenis, maar in het hier en nu bekeken door de ogen van de ander. Hoe evident dit ook klinkt, ik vind het niet altijd makkelijk en moet mezelf hierin nog regelmatig bij de les houden.
Laat ik het nog wat spannender maken. Is dit eigenlijk ook niet waar ervaringsdeskundigen tegen aan kunnen lopen? Je stelt eigen ervaringen centraal om anderen te helpen. Misschien is het dan zelfs nog wel veel lastiger om die noodzakelijke perspectief-wisseling in te zetten? Emotioneel ingekleurde ervaringen lijken mij een veel sterkere kracht van zelf-overtuiging dan een (makkelijk terzijde te leggen) wetenschappelijk ingestoken medicatieadvies.
Als een ervaringsdeskundige dan ook nog eens parallellen ziet tussen zichzelf en bijvoorbeeld reactiepatronen of -de inkleuring van- een aandoening bij de ander, is het dan niet heel menselijk om je eigen ervaringen te projecteren op de cliënt, in plaats van ze een verbindende, delende en coachende kracht te laten zijn? Hoe krijg jij dat wel voor elkaar John?
Laat ik heel eerlijk zijn. Zoals ik psychiaters een goedbedoeld, maar top-down professioneel advies op cliënten heb zien ‘afdrukken’, waar zeker geen perspectief-wisseling aan vooraf was gegaan, heb ik toch ook meegemaakt dat ervaringsdeskundigen in een spinnenweb van rolverwarring terecht kwamen. Waar de belangrijkste missie leek te zijn geworden: de ander mag niet meemaken wat ik heb meegemaakt. Hoe begrijpelijk ook, het startpunt is dan de eigen ervaring en niet de beleving van cliënt, waar je uiteindelijk wel voor werkt.
Dan weer even terug naar de samenleving, ik denk echt dat dit tijdsgewricht juist een kans is voor het doorbreken van het psychiatrische stigma. Uit deze groeiende, eigentijdse boom van een verscherpt zelfbewustzijn door allerlei verschillende groepen in de maatschappij zie ik de contouren van een mooie anti-stigma-tak, om lekker tegen de wind in te waaien.
Het doet me goed steeds meer te lezen over openheid en begrip voor psychisch leed. Alle corona-ellende en maatregelen van de afgelopen twee jaar hebben ‘druk gezet’ op iedereen. Ik ken niemand die een ‘dip’ bespaard is gebleven, met als gevolg dat er misschien ook wel meer begrip is gekomen voor mensen die nou eenmaal wat sneller overspoeld en in psychische nood raken.
John, ik kan deze weken gelukkig alweer tegen cliënten zeggen dat bij een volgend afspraak de lente ontluikt. Ook dat zal de samenleving goed doen. Wat langere dagen weer, meer licht, meer vrijheid, meer samen. Ik kan niet wachten tot wij tweeën weer wat kunnen bijpraten in de binnentuin van onze werkplek, bloemen in bloei en omringd door mussen en merels, met zo nu en dan een paradijsvogel die zich komt melden.
grote groet ! Roland
—————
Hoi Roland,
Psychiater van kleine en grote waardevolle herstelondersteunende interventies!
Om te beginnen is het wel grappig dat jij denkt dat ik zo kordaat reageer want er flitst altijd door mijn hoofd, hoe moet ik op jouw berichtjes en vragen reageren? Dat gaat bewust en mijn hersenen maken dan verbinding in alle hoeken en gaten. Zo van zo moet ik het zeggen of nee toch zo… Ook met cliënten heb ik dit. Soms vertelt iemand iets tegen mij en de manier waarop diegene dat vertelt voelt belangrijk. Maar het is zeker ‘fine tunen’ wat die ander eigenlijk bedoelt. Als iemand zegt: ‘ik ben zo vaak opgenomen geweest en ik heb hier zo’n verdriet van!’, dan kan ik zeggen dat ik ook meerdere opnamen heb gehad en me dat ook verdrietig stemt. Het lijkt het goede antwoord maar dat is het niet. Ik sta in zo’n gesprek met die ander toch in mijn macht als professional van de GGZ. Ik ben degene die een baan en studie eraan overgehouden heeft door te werken met die pijn die de aandoening geeft. Maar de ander is met al dat lijden niets opgeschoten en voelt die pijn nu op dit moment continue. Mijn eigen pijn heeft al een uitweg gevonden naar vandaag, een beter leven. Op zulke momenten dat die pijn ineens ver weg ligt van mij, denk ik, hoe kan ik die ander helpen?
Inderdaad Roland, er zit hier een perspectiefwisseling die lastig is voor een ervaringsdeskundige, want hoe kun je de ervaringen van de cliënt vooropstellen maar de ander toch helpen met je eigen ervaringen? Het contact maken en verbinding zoeken is dan de eerste voorwaarde. Ik kan voor de cliënt van onderscheidende waarde zijn. Dat is een zoektocht door het juiste contact te maken wat meestal lukt. Ik kan aansluiten bij de unieke individuele beleving van de cliënt. Soms maak ik de fout door minder hard te werken doordat ik denk dat het contact al is gelegd en ik achterover kan gaan leunen in het gesprek. Maar de cliënt wil ineens meer en andere steun van mij dan bijvoorbeeld tegenover de hulpverleners. Ik word dan uitgedaagd door de cliënt, zo van laat maar zien wat jij kan!
De steun die de cliënt zoekt tegenover hulpverleners is een lastig feit. Ook daar is de jarenlange ervaring van mij moeilijk. Immers ik ken die hulpverleners persoonlijk. Daar sta ik dan tussenin. Ik balanceer tussen empathie opbrengen voor de cliënt maar ook een loyaliteitsconflict wat ik ineens voel tussen de verschillende partijen. Er is nooit iets vervelend gebeurd daardoor, maar doordat ik me kan inleven in de ander raakt me dit toch. Ik dacht eerst ook dat ik de gedachtegang van de ander kende, maar nu heb ik vaker een ‘weetniet’-houding. Mijn ervaringen in de psychiatrie zijn niet exclusief voor elke cliënt, maar persoonlijk van mij alleen en ik kan die bescheiden delen. De meeste cliënten willen dat je hen centraal stelt en zijn hier meer uitgesproken in dan vroeger.
Als je niet de belangen verdedigt van de burger en die zich bedonderd voelt dan heb je een probleem. Zo is het volgens mij ook met deze ‘wij tegen zij’-maatschappij. Maar nog meer is het verschil met vroeger dat mensen de wegen weten om aan publiciteit te komen voor hun zaak. De cliënt laat zich eerder horen en roept harder dan vroeger wanneer hij of zij zich verkeerd behandeld voelt. Dat heb ik zelf nog niet aan de hand gehad maar ik moet mijn woorden wegen bij sommige mensen, omdat ze het ene moment je op een voetstuk zetten om je daar vervolgens plotsklaps weer vanaf te halen. Daar komt nog bij dat mijn ervaring en kennis zo breed is. Ik heb in mijn leven zo veel verschillende mensen ontmoet en contacten gehad, van mensen hoog op de ladder tot mensen in de goot. En echt iedereen is hetzelfde in een hele hoop dingen. Geld, bezit of een goede baan maken mensen wel meer ongelijkwaardig. Gezondheid is niet te koop maar snellere behandeling tegenwoordig wel. Het hebben van een aandoening is minder stigmatiserend dan vroeger maar kan wel een druk leggen op de rollen in de maatschappij. Het is een veel gehoord gezegde tussen ervaringsdeskundigen dat een opname in de psychiatrie je deskundigheid vergroot. Ik kan daar in zoverre in meegaan dat voor mezelf dat mijn herstelproces doorlopend is en nooit stopt. Ik heb liever geen terugval want dat zou een harde klap betekenen en dan moet ik alles weer nieuw opbouwen.
Een sterke Roland van jou is dat je als ervaringsdeskundige kunt denken: een ander mag niet meemaken wat mij is gebeurd. Die ingeving is bij mij al weggesleten want anderen konden met het gegeven van bijvoorbeeld medicatie veel beter omgaan dan ik ooit zou kunnen. Het maakte mij nederig en bescheiden en dat zie ik nu als een belangrijke kwaliteit.
Er zijn veel momenten en casussen waarin ik mijn werk goed kan doen. Als ik dan die dag in een flow zit en me Zen voel en dit uitstraal naar collega’s en cliënten toe dan heb ik vele succeservaringen. Twijfels en onzekerheden verdwijnen. Zoals jij Roland vast ook hebt, dan gaat die empathie en verbinding vanzelf. Zo had ik samen met een collega een bezoek aan een cliënt met zijn resourcegroep en alles ging vanzelf. Ik vroeg regelmatig door en was samen met de collega een prima ijzersterk team. Zelfs de moeilijkste onderwerpen konden ineens zonder moeite besproken worden. Echt heel fijn! En later gaf een vrouw in een andere resourcegroep aan met mij op maandag af te spreken om de week te beginnen. Ik voelde mij zeer verantwoordelijk en ik keek de kat uit de boom omdat ik haar niet zo goed kende maar het contact was juist heel leuk. We wandelen elke maandag en hebben zulke boeiende gesprekken.
Dat geeft me dan weer moed om dingen aan te gaan en ik blijf me verwonderen over mensen die ik tegenkom of het nou collega’s of cliënten zijn. Het geeft me kracht. Maar er is nog iets… De regeldruk en alle lijstjes om af te vinken die kosten veel tijd. Ik loop achter met cursussen via e-learning. Ik moet mijn registratie nog regelen. Dingen doen voor vereniging F-ACT Nederland. Het voorbereiden van nieuwe herstelgroepen. Begeleiden van leerlingen. En nog zo veel meer… Heb jij dat ook? Kan het werk niet gemakkelijker? Al die zaken nemen ruimte in mijn hoofd waar ik onrustig van word want wanneer moet het allemaal af en gedaan zijn? Wel treffend in dit stuk dat ik net als zoveel andere professionals hierover klaag, haha!
Al die zaken had ik niet bedacht toen ik ervaringsdeskundige wilde worden. Ik wilde mooie gesprekken, leuke mensen ontmoeten en anderen iets meegeven in het leven. Ik prijs me gelukkig dat ik op dit pad gekomen ben. Door dit pad ben ik in de positie gekomen waarbij ik mensen coach, verbind en ervaringen deel op een manier die ook recht doet tot wie ik ben als mens. Het helpt dat ik twee diploma’s heb in de hulpverlening maar ik blijf toch die jongen die wil dansen, zingen en spelen met anderen heel dicht bij mij.
De belangrijkste les die ik heb geleerd van dit werk is door te blijven investeren in jezelf en belangrijke anderen om je heen…..Dat loont meer…..Investeren in het leven is belangrijk……….zoals Paradijsvogels doen….dan kan het leven ten goede veranderen!
See you later!
Harten-Groet John.