Het is 13 september 2017, 11.20 uur en de indrukwekkende grote zaal van de Universiteit Hamburg vult zich rap met een gevarieerd gezelschap. Hulpverleners, onderzoekers, service users, (familie)ervaringsdeskundigen en bestuurders, allen hebben zij 1 ding gemeen: een verwachtingsvolle blik vol met enthousiasme. Ze zijn hier in Hamburg om met en van elkaar te leren over het vormgeven van de geestelijke gezondheidszorg.
Hoeveel zin iedereen hierin heeft is even later te horen in “de-landen-wave”: Niels Mulder roept alle 35 aanwezige landen een voor een op om zich te laten horen. Gejuich en geklap klinkt uit alle hoeken van de zaal: Nederland en Duitsland zijn in grote getallen aanwezig, maar ook de noordelijke Scandinaviërs (Zweden, Denemarken, Noorwegen) zijn ruim vertegenwoordigd en zelfs Indonesië, Israël en Hong Kong maken zich kenbaar! Dat bijna 1/3 van de aanwezigen uit ons kikkerlandje komt is het eerste teken dat we het qua outreachende zorg helemaal zo slecht nog niet doen. Ook door de presentaties die zullen volgen, blijkt dat we met best een beetje trots kunnen zeggen dat we een voorlopende rol hebben, ondanks de moeilijkheden die ook wij ondervinden.
Na een korte speeddate met de buurman en een warm welkom van de gemeente Hamburg, het EAOF bestuur en het lokale organisatie comité is het dan zover en trapt René Keet het inhoudelijke programma af. Met bijpassende plaatjes leidt hij zijn publiek door zes perspectieven van goede geestelijke gezondheidszorg. Met als belangrijk eerste aspect de ethiek, menselijke rechten: elk mens heeft recht op educatie, gezondheid en om te leven en participeren in een gemeenschap. Hij benadrukt het belang van het besef dat dit aan de basis ligt van het werk wat ieder in de zaal doet. Hoe belangrijk het is om dit ter harte te nemen wordt duidelijk in de presentatie van Irene van de Giessen. Met prachtige slides en een indrukwekkend verhaal maakt zij de doodstille zaal deel van haar eigen pad van herstel. Ze vertelt over de jaren waarin ze op zoek is geweest naar de stem van haar “Genie”, de onzichtbare leraar in de kamer. Geïnspireerd op het verhaal van Aladin laat ze zien hoe belangrijk het is om als hulpverlener aan te sluiten bij deze zoektocht. Om ruimte te geven aan diens verhaal en samen op zoek te gaan naar wat zijn/haar Genie wil zeggen, in plaats van het willen opsluiten ervan.
Wat volgt is een overweldigende hoeveelheid aan symposia, lezingen en workshops. Er zijn maar liefst 14 programma’s per tijdsslot om uit te kiezen, hopelijk volgen de powerpoints van alles waar men óók bij had willen zijn.
Een terugkerende kwestie blijkt de variatie in de vormgeving van outreachende zorg in de verschillende landen. Onder andere presentaties uit Noorwegen, Duitsland, Zwitserland, Tsjechië, Spanje, de UK en ook Nederland laten aangepaste outreachende modellen zien. Ten grondslag liggen dezelfde principes maar deze zijn verschillend geïmplementeerd, ontstaan uit verscheidenheid in omgeving (platteland vs. stad), culturele gebruiken en regelgeving. Het overkoepelende thema van de conferentie is hier zeer op haar plek: learning from each other. De implementatie van goede community health care in Europa was ook het onderwerp van gesprek gedurende de derde European Community Mental Health Service Providers Network (EUCOMS) meeting, die 12 september gehouden werd. Met meer dan 70 deelnemers van 45 organisaties en 17 landen leverde dit interessante discussies op waaruit bleek dat de politieke wil in landen varieert, en dat ook de weg naar praktische implementatie vaak nog gevonden moet worden. De kansen liggen in het bundelen van kennis (e.g. evidence based practices, ontwikkelde standaarden, databases) en kunde (e.g. het starten van een hervorming, het opzetten van recovery colleges, social enterprises, co-creatie met zorggebruikers en evaluatie) om goede community mental health care toegankelijk te maken voor alle mensen met een psychiatrische aandoening in Europa.
Een ander veelbesproken onderwerp blijkt het onvoldoende herkennen van trauma en laagbegaafdheid bij mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen (EPA). Jeanette van Nieuwenhuizen licht toe dat een substantieel deel (43%) van psychiatrische patiënten IQ-scores laten zien die passen bij dan wel een Mild Intellectual Disability (MID: IQ tussen 50 en 70) of een Borderline Intellectual Functioning (BIF: IQ tussen 70 en 85). Echter, in de dagelijkse praktijk wordt dit lang niet altijd herkend, wat kan leiden tot niet passende behandeling en een toegenomen gebruik van dwangmaatregelen.
Ook trauma is onvoldoende herkend en vooral ook erkend in deze doelgroep. Uit de gepresenteerde onderzoeken blijkt dat er in de praktijk nog te weinig aandacht aan (de invloed op klachten van) trauma’s wordt gegeven. Terwijl het voor cliënten zo belangrijk en onmisbaar is om daar wél aandacht aan te geven, geeft Wilma Boevink via het filmkanaal aan. Normaliseren in de behandeling, duidelijkheid in de te zetten stappen en de balans tussen een empathische en neutrale houding zijn volgens Paul de Bont belangrijk om trauma in de behandeling te belichten.
Als laatste is er ook een heleboel ruimte voor herstelgericht werken: eigen kracht, anti-stigma, empowerment, taboes, familiegericht werken, Resource Groepen en herstelgerichte interventies worden gepresenteerd en besproken. Het blijkt een breed gedragen doel te zijn om ons de komende jaren te richten op het ontwikkelen van interventies en instrumenten die professionals, patiënten en hun naasten helpen om samen beslissingen te nemen over de best passende behandeling. We willen de handen ineenslaan om te werken aan een zorgcultuur waarin de patiënt de regie voert, waarin ieders deskundigheid wordt erkend en waarbij de behandeling dichtbij en laagdrempelig beschikbaar is, afgestemd op de behoeften en doelen van de patiënt. Onmisbaar hierbij is de samenwerking met patiënten en hun naasten.
Samengevat: wat is er veel met en van elkaar geleerd. En wat was het ook leuk om dat met elkaar te delen. De social events, dinner, drinks and dances waren een heel waardevolle aanvulling op het inhoudelijke programma. Na afloop van het diner op de Elbe vormde de openingsdans van Niels Mulder en Marijke van Putten het startschot: al heel snel gingen vele voetjes gezamenlijk van de vloer. Een passende afsluiting van een mooie conferentie, op naar Verona 2019!
Geschreven door Cathelijn Tjaden